Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ em rất nguy hiểm, tỷ lệ tử vong lên tới 30%, tỷ lệ di chứng khoảng 50%. Hiện bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nên chỉ tiến hành điều trị triệu chứng. Một ca bệnh nặng điều trị trong thời gian dài, chi phí rất lớn nhưng khả năng bình phục rất thấp.
Đường lây truyền của viêm não Nhật Bản ở trẻ
Chia sẻ về đường lây truyền của bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ, BS. Trương Hữu Khanh cho biết: Viêm não Nhật Bản có đường lây từ muỗi ruộng – loài muỗi này có thể bay rất xa vào thành thị. Một số khu vực nuôi heo hoặc nuôi chim có chứa virus, loài muỗi này sẽ mang theo mầm bệnh từ heo hoặc chim lây cho người, vì vậy không thể cắt được hết nguồn lây. Nếu bệnh chỉ lây từ người sang người thì chỉ cần cách ly, nhưng đối với động vật việc cách ly là không thể. Hiện nay, muốn phòng ngừa bệnh chỉ có 2 cách:
Viêm não Nhật Bản ở trẻ em là gì?
Viêm não Nhật Bản ở trẻ em là bệnh nhiễm trùng não ở trẻ do virus viêm não Nhật Bản gây ra, lây truyền qua vết muỗi đốt. Trẻ ở nhóm tuổi 0-14 tuổi chiếm đến 75% các ca tử vong.
“Viêm não Nhật Bản có từ “viêm não” có nghĩa là bị viêm cấu trúc của não, mô não bị viêm, mà chúng ta biết não là cơ quan điều chỉnh hết các vận động, tư duy. Triệu chứng thường sẽ là sốt cao đột ngột, sau đó ảnh hưởng tới phần cấu trúc não có thể em bé lơ mơ, nôn ói, đau đầu, lâu dần sẽ co giật, hôn mê và hôn mê nặng tới mức không thở được. Toàn bộ điều chỉnh về mạch huyết áp cũng không thực hiện được, cuối cùng em bé sẽ tử vong.” BS Trương Hữu Khanh, Phó Chủ tịch liên Chi hội truyền nhiễm TP.HCM cho biết.
Xét nghiệm huyết thanh và dịch não tủy
Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ được chẩn đoán bằng xét nghiệm miễn dịch liên kết enzyme (ELISA) để phát hiện virus viêm não Nhật Bản trên huyết thanh hoặc dịch não tủy (CSF). Đây là xét nghiệm chẩn đoán tiêu chuẩn cho bệnh viêm não Nhật Bản, nhằm phát hiện các kháng thể IgM đặc hiệu với virus.
Các kháng thể IgM của virus viêm não Nhật Bản có thể được phát hiện từ 3 đến 8 ngày sau khi phát bệnh và tồn tại từ 30 đến 90 ngày. Do đó, kháng thể IgM dương tính có thể phản ánh tình trạng nhiễm trùng hoặc tiêm chủng trong quá khứ. Đối với những bệnh nhân có kháng thể IgM của virus viêm não Nhật Bản, CDC Hoa Kỳ khuyến cáo nên thực hiện xét nghiệm xác nhận kháng thể trung hòa.
Các xét nghiệm chẩn đoán kháng thể IgM của virus viêm não Nhật Bản hiện đang được lưu hành trên thị trường.
Một số xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh khác có thể được chỉ định, gồm:
Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ được chẩn đoán phân biệt với viêm não do virus tây sông Nile, viêm não St. Louis, viêm não Thung lũng Murray, viêm não do virus herpes simplex, sốt xuất huyết, nhiễm vi rút Nipah, viêm não California, áp xe não khu trú sinh mủ, viêm màng não do lao, sốt đốm Rocky Mountain, nhiễm nấm, thần kinh trung ương lupus hệ thống (CNS), u thần kinh trung ương và tai biến mạch máu não (CVA).
Phòng bệnh viêm não Nhật Bản cho trẻ em
Tiêm vắc xin là cách hiệu quả nhất để phòng viêm não Nhật Bản cho trẻ em. WHO đưa ra khuyến nghị vắc xin ngừa viêm não Nhật Bản nên được lồng ghép vào lịch trình tiêm chủng quốc gia ở các khu vực đang có lưu hành virus này. Ngoài ra, cần thực hiện các biện pháp ngăn ngừa muỗi đốt.
Để giảm nguy cơ mắc bệnh viêm não Nhật Bản, tất cả du khách đến các vùng lưu hành bệnh viêm não Nhật Bản nên đề phòng để tránh bị muỗi đốt.
Những khách du lịch có nhiều thời gian ở các khu vực lưu hành bệnh nên tiêm phòng trước khi đi du lịch.
Biến chứng viêm não Nhật Bản ở trẻ
Viêm não Nhật Bản là bệnh vô cùng nguy hiểm do chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Khi không được phát hiện và điều trị kịp thời, trẻ bị viêm não Nhật Bản có thể xuất hiện các biến chứng nguy hiểm như:
Viêm não Nhật Bản có tỷ lệ tử vong và di chứng cao, lên đến 30%; 50% bệnh nhân gánh chịu di chứng nặng sau điều trị, trong đó:
Các di chứng sớm có thể là liệt nửa người, mất ngôn ngữ, rối loạn phối hợp vận động, giảm trí nhớ nghiêm trọng… Các di chứng muộn có thể gặp là động kinh, nghe kém hoặc điếc, rối loạn tâm thần, sống thực vật…
Nguyên nhân trẻ mắc viêm não Nhật Bản
Nguyên nhân trẻ mắc bệnh viêm não Nhật Bản là do nhiễm virus viêm não Nhật Bản (Japanese encephalitis virus – JEV) qua đường muỗi đốt, thường là loại muỗi Culex tritaeniorhynchus. Nguồn chứa virus chủ yếu là lợn và chim, lây truyền qua người thông qua muỗi Culex – loài muỗi tăng sinh mạnh ở nước ta vào các tháng mưa, nóng. Muỗi sẽ bị nhiễm virus sau khi hút máu các loài động vật bị bệnh.
Virus JEV thuộc nhóm B, họ Togaviridae, chủng Flavivirus; bị bất hoạt ở 56 độ C sau 30 phút và 100 độ C sau 2 phút. Virus này liên quan đến bệnh sốt xuất huyết, sốt vàng da và virus Tây sông Nile. Virus này tồn tại trong muỗi, lợn, các loài chim nước. Ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, virus viêm não Nhật Bản thường lây truyền mạnh vào mùa mưa và thời điểm trước thu hoạch ở vùng trồng lúa. Ở Việt Nam, muỗi Culex đa số xuất hiện ở miền Bắc, những tháng mùa hè. Muỗi Culex thường đẻ trứng trong ruộng lúa, kênh mương.
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), virus viêm não Nhật Bản là nguyên nhân chính gây bệnh viêm não do virus ở nhiều nước châu Á. Có khoảng 68.000 ca mắc hàng năm trên toàn cầu, trong đó có khoảng từ 13.600 đến 20.400 trường hợp tử vong.
Trường hợp đầu tiên mắc bệnh do virus viêm não Nhật Bản được ghi nhận vào năm 1871 tại Nhật Bản. Bệnh viêm não Nhật Bản chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em.
Bệnh có nhiều biểu hiện, từ những thay đổi nhỏ trong hành vi cho đến những triệu chứng nghiêm trọng như mù, suy nhược cơ thể, rối loạn vận động… Bệnh xuất hiện chủ yếu ở các vùng nông thôn ở châu Á. Một số quốc gia đang lưu hành virus viêm não Nhật Bản bao gồm Malaysia, Philippines, Trung Quốc, Đài Loan, Bangladesh, Thái Lan, Ấn Độ, Nhật Bản và Việt Nam…
Bệnh viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người, không lây khi ăn uống chung, dùng chung đồ dùng hay tiếp xúc gần với người mắc bệnh.
Chẩn đoán bệnh viêm não Nhật Bản ở bé
Bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ có thể được chẩn đoán xác định bằng các yếu tố dịch tễ, các kết quả xét nghiệm.
Trẻ em sống trong hoặc đã đến vùng có lưu hành virus viêm não Nhật Bản và bị viêm não được chẩn đoán là trường hợp nghi ngờ mắc bệnh viêm não Nhật Bản. Các xét nghiệm được thực hiện để xác nhận nhiễm virus viêm não Nhật Bản và loại trừ các nguyên nhân khác gây viêm não.
Cách điều trị viêm não Nhật Bản ở trẻ
Hiện tại, không có thuốc kháng virus nào có hiệu quả chống lại virus viêm não Nhật Bản ở trẻ. Điều trị viêm não Nhật Bản do đó là giảm các triệu chứng lâm sàng nghiêm trọng như xử lý áp lực nội sọ, bảo vệ đường thở và kiểm soát cơn động kinh.
Tỷ lệ tử vong liên quan đến viêm não Nhật Bản có thể lên đến 30% và vượt quá 35% ở các nước kém phát triển. Khoảng 30% -50% người sống sót có di chứng thần kinh hoặc tâm thần vĩnh viễn.
Các yếu tố tiên lượng tốt ở trẻ bị viêm não Nhật Bản bao gồm nồng độ kháng thể trung hòa dịch não tủy cao.
Các yếu tố tiên lượng xấu bao gồm thang điểm hôn mê Glasgow (GCS) thấp, hạ natri máu và tuổi dưới 10 tuổi.
Cảnh báo dịch Viêm não Nhật Bản “vào mùa”
Mùa mưa năm nay đến sớm (từ tháng 4), khiến các bệnh truyền nhiễm tăng nhanh, đặc biệt nhiều ca mắc viêm não Nhật Bản đã được ghi nhận trên cả nước. Ngày 25/5/2022, tỉnh Nghệ An ghi nhận 1 trường hợp bị viêm não Nhật Bản tại xóm Đồng Xuân, xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương, cảnh báo nguy cơ bệnh bùng phát cộng đồng. Thời tiết chuyển mùa hè, nắng mưa thất thường, các bệnh viện tuyến trên, bệnh viện nhi và phòng khám nhi liên tục tiếp nhận số lượng lớn bệnh nhân mắc các bệnh truyền nhiễm do muỗi đốt như sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản,…
Các triệu chứng của viêm não Nhật Bản không rõ ràng, dễ nhầm lẫn với ngộ độc thực phẩm, cảm cúm thông thường nên nhiều ba mẹ chủ quan không đưa con đến cơ sở y tế khám sớm sẽ dẫn đến khó khăn trong điều trị. Giai đoạn khởi phát nếu không được điều trị kịp thời, trẻ sẽ rơi vào trạng thái hôn mê sâu, vã mồ hôi, mạch nhanh, rối loạn nhịp thở. Thậm chí, nhiều trẻ giật rung các cơ mặt và chi, co quắp.
“Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh viêm não Nhật Bản có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm như rối loạn chuyển hóa, loét nhiễm trùng, rối loạn sức khỏe tâm thần, rối loạn chức năng vận động (liệt). Thậm chí, trẻ có thể gặp những di chứng muộn xuất hiện sau vài năm hay thậm chí vài chục năm như động kinh và Parkinson,..” BS. Trương Hữu Khanh, Phó Chủ tịch liên Chi hội truyền nhiễm TP.HCM cảnh báo.
Hiện nay, viêm não Nhật Bản chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu mà chủ yếu là điều trị triệu chứng. Viêm não Nhật Bản là căn bệnh nguy hiểm, các bậc phụ huynh nên chuẩn bị sẵn sàng cho con em tiêm vắc xin từ sớm ngay từ 9 tháng tuổi, đồng thời giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng, tránh ao tù nước đọng, diệt lăng quăng và muỗi cũng giúp ngừa bệnh hiệu quả.
